جانشین فیلیپ پسر 22 ساله اش اسکندر پرچمدار آزادی یونانیان از یوغ ایرانیان شد و راه پدر را دنبال کرد و با حمایت و کمکی که از اهالی آتن و تب گرفته بود با سپاهی منظم که در ستاد آن مورخان ، جغرافی دانان ، دانشمندان و حتی گیاه شناسان هم بودند عازم ستیز با شرق شد . او از شاگردان تحصیل کرده مکتب ارسطو بود و از دانشهای زمان بهره کافی را گرفته بود ، دارای زیرکی و هوش سرشاری بود . او را شکارچی قابل و مرد کاملی نوشته اند . او برای تهییج سربازان یونانی تصمیم گرفت از همان راهی که خشایارشا وارد یونان شده بود راهی پارس شود یعنی از تنگه داردانل ( هلس پونت ) خود اسکندر اولین کسی بود که از کشتی به خشکی پای نهاد . او از اشتیاق عمل قهرمانانه اش بر خود می لرزید . وی در اولین گام شهر تروا در آسیای صغیر را تصرف کرد و آنرا به آتش کشید . و در این شهر پس از اولین پیروزی اساسی اقدام به حمله را جنگ انتقامی و مذهبی بر ضد آسیا اعلام کرد ؛ و آنرا یک اقدام جنگی تلافی جویانه قلمداد کرد . اما بعدا خواهیم دید که این جنگها تنها جنبه تلافی جویانه نداشت زیرا برای مطامع جهانگشایی اسکندر نمی توان حدی قایل شد .
خشایارشا پادشاه هخامنشی برای جبران شکستی که در دشت ماراتن به لشکریان پدرش وارد شده بود ، در سال 480 ق . م با سپاهی عزیم عازم یونان شد . و با سپاه ده هزار نفری اسپارت به فرماندهی لئونداس به جنگ پرداخت که ظاهرا فاتح شد و مردم اسپارت شهر را تخلیه کردند و خشایارشا شهر را به آتش کشید و در دنباله اقدام توسعه طلبانه اش معبد پارتنون را که متعلقبه آتنا دختر زئوس خدای خدایان بود آتش زد . او در بابل نیز چنین کرده بود و مجسمه مردوک خدای ملی بابلیان را که مورد احترام مردم بابل و بعضی از مردم کشورهای دیگر امپراطوری بودند از معبد بعل خارج کرده بود . همه این خودخواهی ها به آشفتگی هر چه بیشتر اوضاع کمک کرد و در نتیجه آتش کینه مردم آتن علیه ایران افروخته شد . اگرچه بعلت عدم وحدت در شهرهای یونان در زمان خشایارشا شورش عملی نشد ولی در زمان داریوش سوم مقدونی ها پرچمدار این شورش بودند .
مقدونیه سرزمین ثروتمندی بود که پایه و اساس آن از کشاورزی خوب تامین می شد . همین امکانات طبیعی سبب شده بود ملت واحدی از کشاورز و شبان تحت نضارت یک پادشاه در آنجا تشکیل شود . در حالی که در یونان بعلت جغرافیای خاصش این یکپارچگی وجود نداشت و مردم برای امرار معاش دریانوردی می کردند وانگهی مرد مقدونی اگر آدمی نکشته بود حق آن را نداشت که با دیگر مردان روی یک میز بنشیند مگر بدست خود لا اقل گرازی کشته باشد . از طرفی اختلافات و کشمکش هایی پیوسته بین دول وجود داشت ، چنانکه فیلیپ پدر اسکندر در دوره جوانی سه سال در تِب که آن زمان دولت نظامی مهم یونان بود بسر برد و بعد از این اسارت موفق شدسپاهی بنام فلانژ تشکیل دهد در حالی که آتن و تب با بقدرت رسیدن فیلیپ سخت مخالف بودند . اما در جنگهایی که فیلیپ با قبایل مختلف کرد با دولتهای تب و آتن که با هم متحد شده بودند وارد جنگ شد . فیلیپ فاتح شد و بعد از تسخیر تب و آتن متوجه اسپارت گردید و آنجا را نیز به تصرف خود در آورد بعد از این فتوحات بود که فیلیپ خود را سردار کل یونان معرفی کرد و آنگاه برای انتقام گرفتن از ایران از مردم مقدونیه و یونان کمک خواست . ظاهرا جز مردم اسپارت دیگران قبول نکردند . چون اسپارت سرزمین ثروتمندی بود و می توانست فیلیپ را در جنگ یاری کند پس از جلب نظر اسپارت از طرف فیلیپ ، وی سرزمین هلاد ( یونان قدیم ) را یکپارچه کرد و حمایت اهالی تب و یونان را نیز بدست آورد . بطوری که سپاهی مرکب از سربازان سنگین اسلحه با نظم و ترتیب خاص آمادگی خود را برای حمله اعلام داشتند ، که پیش از اقدام به حمله طی توطئه ای فیلیپ به قتل رسید . بنظر می رسد که این سوء قصد توسط عاملین ایرانی یا طرفداران حکومت پارسی انجام گرفته باشد زیرا قتل فیلیپ هیچگونه تغییری در اندیشه ضد ایرانی مقدونی ها نداد .
خشایارشا پسر داریوش بزرگ و آتوسا دختر کورس بود که در 35 سالگی به سلطنت رسید . پادشاه جدید با مشکلاتی مواجه شد که بدون حل آنها قادر نبود از اداره حکومت خویش بر آید . قبل از همه چیز می بایستی شورشی را که در مصر بپاخاسته بود قلع و قمع کند . در سال 484 ق م خشایارشا در نهایت شدت و حِدت شورش مصر را فرو نشاند . او برادر خود ، هخامنش را به سِمت ساتراپ آن کشور تعیین نمود ، سپس درصدد برآمد که لشکر دیگری علیه یونان ترتیب دهد . بدین ترتیب قشونی از 46 ملت ترتیب داد و در راس سپاهیان خود بسوی یونان حرکت کرد ، او تصمیم داشت که از راه خشکی به یونان حمله کند نه از راه دریا . فینیقیان در تنگه ها ، پلی از قایق ساختندو سپاهیان ایران در مدت 7 روز بلا انقطاع از آن عبور کردند تسالیا و مقدونیه هیچ گونه مقاومتی نشان ندادند و یونانیان شمالی مطیع شدند .
در عبور از تراکیه و مقدونیه قوای دیگری به سپاهیان خشایارشا پیوستند ، چنانکه وقتی که به تنگه ترموپیل رسیدند جمع نیروی زمینی و دریایی او به 2/641/610 مرد جنگی بالغ بود . اگرچه این ارقام مبالغه آمیز است ولی تقریبا قطعی است که سپاه خشایارشا از حیث تعداد بی سابقه بوده است . بهرحال سپاه خشایارشا به گردنه ترموپیل رسید ولی ناوگان ، دچار طوفانی شدید گردید و حداقل 400 کشتی جنگی او نابود شد . معذالک وی در جنگ ترموپیل فاتح شد . ناوگان خشایارشا نیز با آسیب فراوانی که از ناوگان یونانی دید ، پیروز شد و سرانجام سپاهیان ایران آتن را فتح کردند و به انتقام شهر ساردارک آن را آتش زدند و معبد آن را تاراج کردند . خشایارشا در این هنگام تصمیم به جنگ دریایی با ناوگان یونان گرفت ولی در نبرد نعروف به سالامین ، یونانیان پیروزی یافتند و این پیروزی سرنوشت قطعی جنگ را معین کرد . خشایارشا که از جان خود بیمناک بود ، مارادونیه را با 300 هزار سپاهی برای ادامه جنگ به جایگذاشت و عازم ایران شد . سال بعد مارادونیه در نبرد پلاته مغلوب شد و در سال 476 ق.م ایرانیان آخرین متصرفات خود را در اروپا از دست دادند . ( دلایل شکست ایرانیان از سپاه یونان را در زیر می توانید مشاهده کنید ) خشایارشا بعلت عدم موفقیت های پی در پی در سالهای اولیه حکومت بکلی فاقد اراده شد ، جهانگیری را فراموش کرده و در عیش و عشرت فرو رفت . بزرگان پارس از اینجهت که در خط کشورگشایی افتاده و در هر سلطنت مالکی به سرزمین ایران اضافه کرده بودند ، از سستی خشایارشا ناراضی شده و با نظر حقارت به وی می نگریستند . در این زمان اردوان رئیس قراولان مخصوص شاه توطئه ای علیه وی ترتیب داد و بوسیله خواجه ای بنام مهرداد ، شبانه وارد خوابگاه خشایارشا شده و او را بقتل رساند ، سپس نزد اردشیر پسر سوم خشایارشا رفته او را از فوت شاه آگاه کرد و گفت که قتل شاه ، کار داریوش پسر بزرگ خشایارشا بوده و او برای رسیدن به تاج و تخت این کار را کرده . سخنان اردوان موجب شد اردشیر ، داریوش برادر خود را بواسطه انتقام به قتل برساند . پس از قتل داریوش تخت به ویشتاسب پسر دوم خشایارشا می رسید ولی چون او در این زمان والی و حاکم ایالت باختر بود و در این زمان درپایتخت بسر نمی برد اردشیر به کمک اردوان به تخت نشست
